بسم الله الرحمن الرحیم

جایگاه حاج شیخ عبدالکریم در اندرونی بیت میرزای شیرازی بزرگ

یکی از علل رشد فوق العاده مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری، از حیث علمی و سیاسی، پرورش یافتن در بیت مرجع کبیر شیعه، مرحوم آیت الله میرزا محمد حسن شیرازی بزرگ بوده است. بیتی که مرجع فقاهت و تصمیم های پیچیده سیاسی در دوران پرشور قیام تنباکو و حوادث سخت آن دوره بود.

حاج شیخ بعد از تولد کرامت گونه، در سن ده سالگی پدرش را از دست می‌دهد و مادر وی سرپرستی وی را برعهده می‌گیرد. در سن هجده سالگی، به همراه تنها فرزندش به کربلا می‌رود. عالم یزدی مشهور این دوره، مرحوم فاضل اردکانی است، که حاج شیخ و مادرش به محضر ایشان شرفیاب می‌شوند. ایشان به مدت دو سال در کربلا ماندگار شده و بعد از اثبات نبوغ فوق العاده این طلبه جوان، مرحوم فاضل اردکانی نامه‌ای بلند بالا در مدح حاج شیخ نوشته و ایشان را به محضر میرزای بزرگ معرفی می‌کند و جالب این است که در این نامه، فاضل اردکانی، مقام مادر حاج شیخ را هم متذکر می‌شود.

میرزای بزرگ بعد از دیدن نامه فاضل اردکانی، حاج شیخ را فوق العاده اکرام می‌کند و مادر حاج شیخ را هم مسئول امور اندرونی بیت می‌کند. اینچنین حاج شیخ به همراه مادر خود، وارد اندرونی بیت مرجع عالی قدر شیعه شده و بعد با اثبات نبوغ فوق العاده ایشان، او هم بحث میرزاعلی آقا در درس خصوصی پدر می‌شوند. در ادامه ایشان، به نوعی یکی از اعضای بیت شده و در دوران طلائی مرجعیت میرزای بزرگ، پله‌های رشد علمی و سیاسی را به سرعت طی می‌کند.

اسناد این بحث چند خاطره است که بزرگان حوزه آن را اینچنین نقل کرده‌اند:

آیت الله آقای شب زنده دار از آیت الله العظمی اراکی نقل فرمودند که:   برخی فاضل اردکانی را بر شیخ انصاری که استاد الکل فی الکل بوده است ترجیح می‌دادند، چون فراست ایشان زیادتر از شیخ بوده است  . روزی آقای حاج شیخ عبدالکریم حائری در سنین هجده سالگی خدمت ایشان [فاضل اردکانی] می‌رسند؛ تا چشم ایشان به آقای حاج شیخ می‌افتد و با ایشان گفت‌وگو می‌کند مقداری احساس می‌کند آینده درخشانی در انتظار او است چرا که «  فان المؤمن ینظر بنورالله  » بر همین اساس، ایشان را ضمن نامه پرمایه‌ای به مرحوم میرزای شیرازی قدس سره معرفی می‌کند و نامه را به خود ایشان می‌دهد. بر اساس همین نامه، میرزای بزرگ به مرحوم حاج شیخ می‌فرمایند: آقای فاضل راجع به شما جوری نوشته است که من به شما اخلاص پیدا کردم و ایشان را از بدو ورود - که ماه مبارک رمضان، نزدیک بوده در بیرونیِ خود، منزل می‌دهد و مادرِ ایشان را به اندرونی می‌فرستد و ایشان در بیرونی با فرزند مرحوم میرزا علی آقا، هم‌درس و هم‌بحث بودند و درس را به مرحوم میرزا پس می‌دادند.[1]

نوادۀ دختری ایشان، آیت الله سید علی محقق داماد هم چنین نقل می کند:

آیت الله حائری، به توصیه فاضل اردکانی که استعداد او را فراتر از ظرفیت آن زمان حوزه علمیه کربلا یافته بود  و با معرفی نامه ای از جانب او برای میرزای بزرگ، محمدحسن شیرازی، به سامرا رفت. میرزا او را به گرمی پذیرفت و از او خواست که با فرزندش، سیدعلی آقا، مباحثه کند (مرتضی حائری یزدی، ص۸۰ـ۸۲، ۸۸؛ نیز رجوع کنید به علی محقق داماد، ص ۵۳ـ۵۴)[2]